Northwest Passage

Yuksek Kuzey enlemlerinde seyredenler, Erebo ile Hemera arasindaki egemenlik mucadelesine tanik olmuslardir.Bu ust uste, alt alta bilek guresinde zaman zaman Erebo, zaman zamanda Hemera hakimiyetini surdure gelmektedir. Ama bu kiran kirana mucadelenin kesin bir galibi yok, mutlak bir esitlik ve denge mevcut.

Yuzyillar boyunca insanoglugunun yarattigi kult’de, guclerin esitligi soz konusu olmustur.Insanogluna zarari dokunmayan,korku vermeyen dogal olaylarlar, iyi gucler ile ozdeslestirilirken, zarar veren,korkutan tum olaylar kotu gucler ile ozdeslestirilmistir.
Iyi ve kotu’nun felsefesi yapilmistir.Iyi ve kotu cisimlendirilmis, herbirine hayal gucunun elverdigi oranlarda ve esoterik amalgam ile vucutlar yaratilmis, olagan ustu gucler addedilmistir. Bu felsefe’de iyi ve kotu, kotunun butun zorlamasina karsin hep denge icerisinde kalmistir.

Karanlik ve Aydinlik’da boyle bir denge ile aciklanmistir. Karanlik ve Aydinligin birbiri ile savastigi kabul edilmistir.Karanlik, Erebo olmustur.Aydinliksa Hemera.
Dunyadaki her kosedeki karanlik Erebo’nun varligi ile aciklanirken, karanligin aydinlikla yutulmasi Hemera’nin isidir.
Bu ayni zamanda gece ve gunduzun de savasidir.
Gece, Erebo olmustur.Gunduz ise Hemera.

Her yerde devam eden denge, yuksek kutup enlemlerinde daha siddetli surmektedir.
Insanoglu bir zamanlar, gunduzun kaynagi olarak gunesi degil , gokyuzunu gormustur.Gokyuzundeki isik kaynaginin sahibi , guzel Eter’dir. Eter, Hemera’nin buyrugundadir.Karanliklar tanrisi Erebo’nun prensi ise Nix’dir.Nix, Erebo’dan aldigi siyahi her yere bulastiran atak bir gencdir.

Yuksek enlemlerde, kis aylari boyunca Erebo’nun hakimiyeti alti aya kadar dahi surmektedir.Nix, aldigi tum siyah boya ile, gokyuzunu boyamistir.Eter ile yeryuzu arasina siyahi sokmustur.

Boyle siyah bir gokyuzunde gorulen yildizlar, Nix’in iyi kapatamadigi gozeneklerden suzulen Eter’in isiklaridir.

Yuksek enlemlerde seyreden gemilerin zabitleri, alti ayi bulabilen Erebo hakimiyetinde, zaman zaman kirlangicdan Eter’in yansiyan guzelliklerine bakarak vardiyalarini bitirmektedir.

Bu denizlarde seyredeken, gemilerinden gokyuzune bakan denizcilerin arasinda, Frobisher,Balfin, Hudson, Franklin, Simpson, Rae, Parry, Amundsen,Sverdrup ve Stefanson’da vardir.Bu kisilerin ortak yanlari, hepsininde Arktik’in bilinmez karanliklarinda, Hemera’nin saflarinda gemilerle isik tasimasidir.Hepside karanligi aydinlatmak icin bilinmez sularda seyir etmislerdir.Hepside,Erebo’nun sularinda Eter’i aramistir.

Bu kisilerin Arktik sulara yaptigi seferlerin herbirinin roman tadinda olduguna eminim.
Alti sene once okudugum, Ernest Shackleton’un “Atrapado en Hielo”(Trapped in the Ice) ida boyle romanvari , gercek bir yasam hikayesidir.Shackleton’un Antartika’ya, “Endurence” gemisi ile yaptigi, sefere katilan Frank Hurley’in fotograflari ile dokumanlastirilan, akil almaz inat ve dayaniklilik seruvenidir.
Okumanizi tavsiye ederim.

Amundsen’in hayatinida az cok duymusuz yada okumusuzdur.Amundsen’den bahsetmeyecegim.Sizlere kisaca bahsedecegim kisi, Sir John Franklin’dir.

Gectigimiz gunlerde bir haber uzerine tesadufen izini yakaladigim Sir John Franklin’in 1845 yilinda duzenledigi Arktik seferide, Hollywood’a film olacak kadar ilgi cekici ozelliklere sahip.
Sir John Franklin’in , Arktik bolgesi seferleri 1818 yilinda baslamaktadir.Kraliyet donanmasinda, seyir subayi olarak 1819 ve 1823 yillarinda olmak uzere, iki basarisiz sefere katilmistir.O zamanlarda Kraliyet donanmasinin ve akademilerinin ilgi alani Kanada ile Kuzuy Kutbu arasindaki Arktik sulardir. Kralligin stratejik hedefi, Atlantik okyonusu ile Pasifik okyonusunu birlestiren deniz yolunu kesfetmek ve Çin’e yakinlasmaktir.
Sir John Franklin, katildigi tum basarisiz seferlere karsilik, cagdasi Sir William Edward Parry, yeni kesifleri ve ilkleri gerceklestiren hikayeleri ile Birlesik Kralligin tum ilgisini kazanmistir. John Franklin onun basarilarini dinlemek zorunda kalmistir.

John Franklin, 1819 ve 1823 yillarinda Hudson korfezinden kutup noktasina kadar olan bolgenin haritalarini cikarmak icin duzenledigi iki seferden yenilge ile donmustur.En son seferde, aclikdan ve soguktan on gemicisini kaybetmis kendiside olumden donmustur.
Oysa, Sir Parry, basarili 5 Arktik seferine katilmis, bunlarin son dordunede komuta etmisdir.Sir Parry, 1818 yilinda Baffin korfezinden Ellesmere adalarina , 1819 yilinda Lancester Sound uzerinden Melville adalarina ulasarak 110W yi gecen ilk gemi olma unvanini, 1821 yilinda ise Foxe Basin’den Fury ve Hecla bogazina ulasarak kendi adi ile anilan Parry Strait’i kesfetmis,1824-1825 yilinda Prince Regent Inlet’e, HMS Fury ile ulasarak hep ilklere imza atmisdir.Parry , 110W gemi ile gecen ilk kisi olarak, 5000 pound ile odullendirilmistir.
Bu yillardan sonra ise basarili bir kasif olarak, onemli gorevlere getirilmistir.
Herhangi bir yerde okumadim ama, Sir John Franklin’in , o yillarda kiskanclik krizleri gecirdigine eminim. 1800’lu yillari dusunun, Birlesik kralligin altín caglari, o zamanin super gucu.Denizlerin hakimi olan krallik, bu sayede dunyada bir cok yeni yer kesfediyor, kesfedilen yerleri kolonilestiryor, zenginliklerini ulkesine aktariyor.Boyle bir ortamda, bilimde, teknolojide diger devletlere gore cok gelismis durumda.Londra’da
zenginlik pesinde kosan macaraperestler oldugu gibi, un pesinde olan mecaraperestlerde mevcut. Moda, yeni yerleri kesfedebilmek, ilklere imza atmak.
Sir unvani alarak, tarihe gecme onuruna erisebilmek.Bunun pesindeki tum macarecilar, Kraliyet Donanmasina yazilmakta, bilinmeyeni kesfetme amacini tasimaktadir.Sir John Franklin’de maceraci, ihtirasli kisiligi ile donanmaya katilmistir. O zamanlarda cok iyi bilinmeyen Arktik sular , amacina cok uygundur. Tek rakibi, Kraliyet donanmasinin diger gemileridir.Maalesef Sir.John Franklin, ayni yillarda baslamis olmalarina ragmen, Sir William Parry’nin kesifleri karsisinda buyuk darbe yemisdir.William Parry’nin kesifler karsisinda aldigi Sir unvanina ve onemli gorevlerde yonetici rolu ile odullendirilmesi karsisinda eziklik duymaktadir.Dunya uzerinde,kesfedilecek kesimler azalmistir.Kralligin ilgisi kaynaklari ile zengin olan Çin’dir.Kraliyet , Northwest pasaje uzerinden ,Cin’e ulasilabilecek denizyollarinin kesfine buyuk destek vermektedir. Arktik bolgesinde, iklim sartlari cok agirdir ve o ana kadar herhangi bir gecis noktasi bulunmus degildir.
Tum kasiflerde olan inat ve ihtirasla , Sir John Franklin, 1845 yilina kadar beklemistir.Bu yillar boyunca , kendine yer edinmis,ismini duyurmustur.
O yil aradigi firsati yakalamis , Royal akademiyi yapacagi seferi desteklemsi icin ikna etmisdir. Seferin amaci, Pasifik ve Atlantik okyonusunu birlestiren “Northwest Passage”in orta

noktasini,bulasma noktasini kesfetmekdir.

Kendisine iki adet modern gemi verilmistir.Gemilere, cok ilginc olarak “Erebo”(Latincesi Erebus)ve “Terror” adlari verilmistir. Gemilere bu isimlerin takilmasi, bende John Franklin’in seytani bir hirs ve kisiligi oldugu izlenimi yaratdi.Boyle onemli ve zor bir sefere, kotulugun,karanligin simgesi isimlerle, cikmak bana biraz garip geldi. Belki de, John Franklin, Erebo’nun sularinda onun hismindan korunmak adina bu isimleri gemisinde tasimayi onaylamistir. Ilerleyen yasinda, son firsat sayilabilecek bu seferde Erebo’nun sempatisini kazanmak istemis olabilir.
Iki gemi yelkenli gemi olmasina karsin, buharli makine ve pervane ile takviye edilmistir.Bu makine’nin amaci ruzgarin yetersiz oldugu zamanlarda yada buza sikistiklarinda takviye guc saglamasidir.(Gemi bu makinalar sayesinde 3-4 knot yapmakta idi)
Gemiye, -40 derecenin altindaki soguk ile mucadele etmek icin, merkezi isitma sistemi bile donatilmistir.Yuzer buz kaliplarina karsi, bodoslamasi celik sac ile kuvvetlendirilmistir.
Gemilere, Gronland’da uc yil yetecek kadar kumanya yukleniyor.Kumanya, 8000 adet et,corba,sigir,domuz eti iceren konservenin yaninda, 4100litre limon suyu.Scorbit hastaligina karsi onlem olarak, her gun adam basi bir ons iciriliyor tayfaya.

Iki gemi 19 Mayis 1845 yilinda , HMS Erebus’da Sir John Franklin, HMS Terror’de kaptan Crozier kumandasinda toplam 129 personelle, Thames’den seferine basliyor.

En son 1845 Temmuzunda ,Baffin yakinlarinda iki balina gemisince gorulen bu gemilerden ,bir daha haber alinamiyor.Daha sonra gonderilen arama gemileri, ne gemilerin izine,nede tayfalarin izine rastliyabiliyorlar.

1980li yillarin basinda yapilan incelemelerde, bir tabut icerisinde uc gemicinin izine rastlanabiliyor.Bulgulardan, Sir John Franklin’in 1847 ,11 haziraninda aniden oldugu ortaya cikariliyor.Ne mezarinin yeri nede gemi kalintilari bulanamiyor. Cesetleri bulunan uc gemicide yapilan otopsilerden, besin zehirlenmesi ve skorbite bagli hastaliklar kesfediliyor.Uzmanlarin tahminine gore, limon suyu ve yiyecekler
bozulmustur. Aclik basgosterdiginden olumlere ve hatta, tayfa arasinda cannibalism yasandigina dair bulgular elde ediliyor. .

Bu konuda bir cok dokuman var , burada bunlari anlatip fazla yer isgal etmek istemiyorum.

Butun bunlari yazmamin sebebi , kuresel isinma sonucunda Kanadanin kuzeyindeki buzullarin erimesi ve Atlantik ile Pasifigin yeni bir ticari rota ile baglanmasi ihtimalidir. Hayatlarini bu ugurda feda eden John Franklin gibi denizciler , artik mezarlarinda rahat uyuyabilirler.
Arktik denizinde ,hali hazirda Amundsenín izledigi rota seyire acikdir.Ancak , buyuk ticari gemileri icin uygun degildir. Hatta, bolgede Rus buzkiran gemileri , 5000-10.000 USD arasinda turistik seferler duzenlemekte.
NASA’nin cektigi resimlerden , Northwest pasajini tikayan buzullarda erime tespit edilmis durumda. Kuresel isinma sonucunda , olusan alcak ve yuksek basinc merkezleri, Buys Ballot kanuna gore Kuzey Kutbu bolgesine guneyli ruzgarlar gondermekte ve erimeyi hizlandirmaktadir.Artik bu gozle gorulur bir hal almistir. Bilim adamlari 2030 ile 2050 yillari arasinda, Nortwest Pasajinin, uluslararsi deniz ticaretine uygun seyir yolu olacagini tahmin etmektedir. Northwest pasaji, derin draft ve genis su yolu ile buyuk ticaret gemilerinin izleyecegi seyir yolu olmaya adaydir.



Bu rotanin onemi Atlantik ve Pasifik okyonuslarini birbirine baglamasidir.Bu sayede, Uzak dogu ile USA ve Avrupa arasindaki mesafe kisalacakdir.Panama kanalindaki mevcut kisitlamalar asilacakdir.
Çin ve japonya basta olmak uzere, uzakdogunun ticaret hacmi artmaktadir. Ileriki yillarda Uzakdogu , dunya ticaretinin agirlik merkezi olacakdir.Bu su yolunun seyire acilmasi, Panama kanalinin , kapasitesini oldukca dusurecekdir.Buda, yatirimlarin amortismani ve karlilik adina, kanal transit ucretlerinin artmasina neden olabilecekdir.Uzakdogu-Avrupa arasinda , Akdeniz uzerinden yapilan deniz ticaretinde dusus olacakdir.Suez kanalinin gelirlerinde , dusme yasanacakdir.Akdenizin feeder limanlarinda , tonaj azalmasi yasanacakdir.

Nortwest pasajinin acilmasi ile , buyuk gemiler transit zamaninda buyuk kazanimlar elde edecektir. Tokio-Hamburg arasi Suez kanalindan yaklasik 11.660 mildir.Bu yeni rota ile 7020 mile dusecekdir.Ayni sekilde Tokio-Newyork arasi,Panama kanali uzerinden, 9830 mil iken, bu yeni rota ile 7560mile dusecekdir.
Bunun yaratacagi tasarrufun, deniz ticaretine yansimalarini sizler cok iyi tahmin edebilirsiniz..

Buna dayanarak simdiden, bolge ulkelerinde diplomatik savas baslamistir.Kanada, bu su yolunun , kendi ic sulari oldugunu iddia etmektedir.USA, ise bu sularin uluslarasi su yolu oldugunu iddia etmektedir.Kanada, UNCLOS imzalamis, USA imzalamamistir.UNCLOS, Straight Base Line uygulamasi ile Kanada’ya hak vermektedir.

Anlasmazliklarin temelindeki cikar gozetimi sadece bu stratejik su yolunun bulunmasi degildir tabii.Arktik bolgenin, dunyanin onaylanmamis muhtemel petrol-gaz rezervlerinin yuzde otuzuna sahip oldugu tahmin edilmektedir.Bunun yaninda mecut bir cok minarelde bolgeyi daha cok cazip hale getirmektedir.Ingiliz jeologlari, bolgede 400milyar varil rezerv hesap etmekdedirler.

Bu zenginligi paylasmak uzere ortada Rusya, Norvec,Kanada,Danimarka,USA arasinda diplomatik savaslar baslamistir.Rusklarin ,Kuzey kutbuna batiskafla bayrak diktigini , sizlere cok once buradan bildirmistim.Bunun padece bilimsel bir govde gosterisi olmadigini, bayrak dikme ile egemenlik savasinin basladigini yazmisdim.Cevre ulkler 2013 yilina kadar , kita sahanliginin cok uc noktalara kadar genisletilmesi icin deliller toplamakla mesgul. Bu amacla, USA UNCLOS’a taraf olma calismalarini hizlandirmistir.Norvec ile Rusya arasinda Stockman petrol yataklari hukumranligi konusunda anlasmazlik cok ciddidir. Enerji firmalari , Shangayda ,bu bolgede sondaj yapabilecek gemi siparisini verdiler bile.Shangayda insaa edilecek gemi, 2010 yilinda teslim edilecek.Stena Drilling’in Samsunga siparis ettigi ,ayni ozelliklerdeki geminin maliyeti 600milyon olacakdir.

Iskoc bir enerji sirketi, Gronlandin bati kiyisinda sondaj calismari hakkini aldi.Gronland, simdide dogu yakasinin arama/isletme haklarini 2012 yilina kadar satmak istemekdedir.Norvec Statoil ve Rus Gazprom, 2030 yilina kadar Barent ve Lapev denizinin herhangi bir noktasinda sondaj yapabilme teknolojisine ulasmak icin ciddi yatirimlar yapmaktadir.

Kanada Baskanin , Rus’larin bayrak operasyonuna karsi sert aciklamalrini yine size daha once yazmisdim.Kanada, haklarini diplomatik alanlarda korumanin yaninda askeri onlemler alacaginida bildirdi.Resolute Bay’e askeri us insaa edecek.

Gece vardiyamda, elimdeki dokumanlari okurken sizlerle bu bilgileri genel hatlari ile paylasmak istedim.Vakit bulursam, her ulkenin hukuki savunmalarini da yazmak isterim.Ancak uzun olacagindan , bir cok kisi tarafindan okunmama ihtimali var.Bence onemli konular.En azindan denizcilik acisindan cok buyuk degisikliklere yol acacakdir.

Container gemilerinin Panama tabanli siniflamalri degisebilecekdir.8000-10.000TEUluk container gemilerinden, 12.000TEU’luk gemilere sicrama yapilabilecekdir.Bu tur bilgilerle, gelecegi tahmin etmekde ve ona gore hazirlanmakta her zaman fayda vardir.Bahis konusu ulkeler ,daha simdiden 2030 yillarina yatirim yapmaktadirlar.

Atlantik ile Pasifik’i deniz yolu ile birlestirmek hep realpolitik stratejileri icerisinde olmustur.Panama kanali, dunya ticaretinin yuzde besine hizmet vermekdedir.Uzak dogu ile USA dogusu arasindaki ticaretin yuzde 40 deniz yolu ile yapilmaktadir.Panama devleti, pazardaki payini artirmak icin kanalin 2014 yilina kadar genisletilmesi icin bir proje hazirlamistir.Finansmanini cozmeye calismaktadir.
Nikaragua’nin uzun yillardir, Panama kanalina alternatif olacak projesinin maliyeti 18milyardir.Nikaragua’nin projesi gercejklesirse, Panama’nin genisletilmis kanal kapasitesi olan 130.000DWT yerine, 250.000DWT gemiler bu kanaldan faydalanabilecekdir.

Sadece bu ulkeler degil, Kolombiya’nin da iki okyonusu birbnirine baglamak icin projeleri mevcut.

Bu konuda zaman bulabilirsem daha detayli bilgiler gecebilirim.Gece vardiyamda yazdigim icin, genis ve ilgi ile okunabilecek yazi yazmam zorlasmakta.Bos zamanimda, eksik kalan konularda tekrar bilgi gecmek isterim.

Herkese selamlar,

Ergun Citlak